In de afgelopen week is er veel gezegd en geschreven over het Betonbos. Een onderwerp dat zowel bij voor- als tegenstanders van het behoud van het bos de tongen losmaakte. Vraag is hoe we dergelijke situaties in de toekomst kunnen voorkomen. Hoe belangrijk is het behoud van natuur? En hoe kunnen we natuur bij grondontwikkeling in een betere positie brengen?
“De afgelopen dagen heb ik veel naar mijn hoofd geslingerd gekregen,” vertelt ecoloog Rick Middelbos. Naast zijn dagelijkse werk, waarbij hij onder andere als leraar werkzaam is, heeft hij de ontwikkelingen rondom het Betonbos nauwgezet gevolgd. “Mensen zeiden bijvoorbeeld dat ik niet zo moeilijk moest doen: we hebben huizen nodig in de stad. Er moet gebouwd worden. En daar ben ik het mee eens. Maar die woningen hadden prima naast het Betonbos gekund. Als je kijkt naar het plan Stadshavens, de naam van de wijk die moet verrijzen, dan had je dat anders kunnen vormgeven. Dan had je hetzelfde aantal woningen kunnen toevoegen, met behoud van het Betonbos. Maar de wil daartoe ontbrak.”
“Het was een ecologisch systeem”
Het Betonbos is naar alle waarschijnlijkheid ontstaan in de jaren tachtig. Hoe oud het bos precies is, daar is nooit onderzoek naar gedaan. Wat wel duidelijk is, is dat het bos niet is aangelegd door mensen. Het is door de natuur zelf ontstaan. Middelbos: “In de omgeving had het een belangrijke functie. Als je ziet wat er de afgelopen week gekapt is – vlierbessen, kastanjebomen, hazelaars, essen en eiken – dan voorzag het in de voedselvoorziening voor de dieren die in het bos en in de omgeving leven. Denk aan de eekhoorn die hier zijn leefgebied had. Hoe wrang het ook is, deze dieren zullen sterven. De natuur is altijd in evenwicht. Stel dat de dieren van het Betonbos naar het Sterrebos of het Stadspark verhuizen. Daar is echter geen capaciteit meer. Je hebt het over territorium en de hoeveelheid beschikbaar voedsel. Dus of de dieren in het Sterrebos sterven, of de verhuisde dieren komen om. Dat is de realiteit. In de natuur bestaat niet zoiets als vluchtelingenopvang.”
Tekst gaat verder onder de foto’s:
Foutieve informatie
Middelbos is ook niet te spreken over de rol van de gemeente: “De gemeente heeft, na besluitvorming van de raad, altijd gezegd dat ze niets meer kon doen. Toch bleek afgelopen vrijdag plotseling dat het stadhuis groen licht kon geven om de kap te hervatten. Als je groen licht kunt geven, kun je ook rood licht geven. Voor mij is duidelijk geworden dat de kapvergunningen zijn verleend op basis van foutieve informatie. Het bos is bijvoorbeeld veel ouder dan werd aangenomen. Onze schatting is dat het zeker veertig jaar oud is. Ook leefden er dieren waar in de vergunningsverlening geen rekening mee is gehouden en het verzoek van omwonenden om onafhankelijk onderzoek werd keer op keer afgewezen. Dit duidt op een onjuiste gang van zaken. Partijen die dit gebied willen ontwikkelen houden elkaar de hand boven het hoofd en politici worden niet goed of onvolledig geïnformeerd. En dat kan blijkbaar allemaal in de wereld van het grote geld die de afgelopen periode zijn gezicht liet zien.”
Kap
De kap van het Betonbos begon afgelopen maandag. Aanvankelijk gaf de projectontwikkelaar aan dat er anderhalve week gewerkt zou worden. Dinsdag werden de werkzaamheden tijdelijk stilgelegd nadat zes personen zich in het bos hadden verschanst, sommigen in de bomen. Woensdag werden in de restanten van het bos eekhoorns en een broedende houtduif gezien. Daarop trokken omwonenden aan de bel en legde een provinciale handhaver de werkzaamheden stil. Een ecoloog, ingehuurd door de projectontwikkelaar, deed vervolgens onderzoek maar trof daarbij geen nesten van eekhoorns en houtduiven aan. Op vrijdag werden de laatste bomen omgehaald.
Leendert van der Laan van de Partij voor het Noorden: “Ik was vrijdag aanwezig en ik vond het een trieste dag. Ik moest die middag denken aan de woorden die onze wethouder Wonen, Rik van Niejenhuis (PvdA), eerder dit jaar sprak. Hij vertelde dat de mensen die de bomen zouden omhalen heel voorzichtig en professioneel te werk zouden gaan. Hij zei letterlijk: ‘Dat zijn geen mensen die lachend de kettingzaag ter hand nemen.’ Dat deze medewerkers vervolgens vreugdekreten slaken vlak voor de laatste boom valt, dat steekt me. Mijn partij heeft nooit de illusie gehad dat we het Betonbos in zijn geheel konden behouden, maar we hadden wel een deel kunnen sparen. Nu is alles verwijderd, tot het laatste grassprietje. Hier wegen andere belangen zwaarder dan die van natuur. Donderdag was ik bij de hoorzitting waarbij anderhalf uur werd gesproken over het behoud van twee bomen en wat houtopstand in de nabijheid van het Betonbos. Mijn indruk is dat ontwerpers eerst gebouwen ontwerpen en pas daarna tot de ontdekking komen dat er in het gebied nog bomen staan. Dat is niet de juiste volgorde.”
Van der Laan: “Ik ben geboren in 1971. In datzelfde jaar kwam het boek ‘Pluk van de Petteflet’ uit van Annie M.G. Schmidt. Hoofdrolspeler is Pluk, die veel avonturen beleeft rondom een flat. Pluk is de redder van Het Bulderbos, dat dreigt te verdwijnen om plaats te maken voor een stenen plein. Dankzij Pluk, Dollie de Duif en vele anderen wordt het Bulderbos uiteindelijk gered. Het Betonbos was het ‘Bulderbos’ van Groningen. Je hoeft niet supergroen te zijn, of in sprookjes te geloven, om te begrijpen dat de totale vernietiging van een bos nabij het centrum van de stad Groningen allesbehalve duurzaam en intelligent is.”
Tekst gaat verder onder de foto’s:
De gevolgen van de kap
Maar hoe erg is het nu dat er twee hectare natuur is verwoest? Middelbos: “Dat is erg. Dit was zo ongeveer het enige bos dat op natuurlijke wijze is ontstaan in onze stad. En we hebben geen bos verwoest, maar een ecologisch systeem waar van alles aan vast zit. Uiteindelijk is iedereen die een mening heeft over dit onderwerp een verliezer. De komende jaren gaat Stadshavens ontwikkeld worden. Ik vraag me af wie er wil wonen in een stenen en betonnen oase. Er wordt inderdaad gezegd dat het een groene wijk wordt, maar de plannen voor hoe dit eruit moet zien ontbreken tot dusver. We gooien dus iets weg waarbij we niet weten wat we ervoor terugkrijgen. Toen ik in 2014 in deze stad kwam wonen, vond ik die ‘rafelrandjes’ prachtig. Plekken in onze stad waar natuur vrij spel heeft. Plekken waar ook kansen liggen. In dit hele proces is er maar één politieke partij geweest die hier een goede visie voor had: de Partij voor de Dieren. Zij deden voorstellen voor alternatieve woonconcepten in het Betonbos. Zo wilden zij een eigenwijs stukje stad creëren, een groene buffer tussen Stadshavens en de bestaande woonwijk. Maar zij stonden alleen. En nu ze in de coalitie zitten, zijn hun mogelijkheden nog meer beperkt.”
Dat het Betonbos prima bewaard had kunnen worden, vinden ook de Bomenridders. Samen met omwonenden hebben zij de afgelopen maanden gestreden voor het behoud. “We hebben de afgelopen maanden wel eens zitten dromen,” vertelt Jan Pieter Janse. “In het bos staat een elektriciteitshuisje. Als we dat nu hadden omgetoverd tot een koffietentje, waar je in de zomer een ijsje had kunnen kopen, dan had je direct een prachtige plek gehad in je nieuwe wijk waar mensen elkaar konden ontmoeten en dieren konden spotten. Je had olifantenpaadjes kunnen aanleggen door het Betonbos. Dan had je direct natuur in je nieuwe woonwijk gehad. Nu is alles weggehaald en zal natuurcompensatie, een woord waar ik boos van word, zeker tien jaar op zich laten wachten. Je had natuur, dat heb je volledig weggehaald en nieuwe natuur is de komende tien jaar niet te verwachten. En dat in tijden van hittestress en wateroverlast bij zware buien.”
“Natuur zal altijd de verliezende partij zijn”
De vraag is hoe je dergelijke situaties in de toekomst kunt voorkomen. Janse is daar niet positief over: “Natuur zal altijd de verliezende partij zijn, al was het alleen maar omdat zij geen stem heeft. Zij kan zich niet verdedigen. De mensen die opkomen voor de belangen van natuur stappen pas later in een ontwikkelproces, waardoor zij letterlijk en figuurlijk op een flinke achterstand staan. Op het moment dat zij instappen, is het spel allang en breed op de wagen. Kunnen zij niet eerder instappen? Jawel, maar vaak is tot op het allerlaatste moment onduidelijk of heel schimmig wat de gevolgen van een project voor een gebied zijn.”
Janse legt uit: “Wat hier speelt, is grootschalige grondhandel waarbij de grond wordt opgewaardeerd tot ontwikkelgrond waar vastgoed ontwikkeld kan worden. Groningen denkt soms heel dorps, maar soms denkt men ook op het niveau van ‘The Next City’, het model voor stedelijke groei. Er zijn partijen, laat ik ze ‘grondboeren’ noemen, die constant bezig zijn met de gedachte wat er op een bepaalde plek ontwikkeld gaat worden. Hoe gaat zoiets dan? Beschouw een gebied als een groot postzegelvel. Zo’n vel bestaat uit allemaal kleine postzegels. Beleggers kopen vroegtijdig grond in om een strategische positie te verwerven. Het zijn strategische aankopen met een bepaald verwachtingspatroon. Vervolgens begint de ontwikkeling van zo’n vel, wordt er vastgoed gebouwd en nemen de winsten enorm toe. Dat is bij Stadshavens ook gebeurd. De gesprekken over de ontwikkeling van dergelijke gebieden zijn al lang gaande voordat omwonenden er weet van hebben.”
“Woningen voor de happy few”
Mocht er aan deze werkwijze niets veranderen, dan zal volgens Janse het grote geld het altijd winnen van natuur: “De politiek kijkt hier niet scherp genoeg naar. Kijk bijvoorbeeld naar de ontwikkeling van de voormalige Hoefijzerfabriek in Helpman. Bij dit project is tien, twintig of dertig procent van de woningen bestemd voor sociale woningbouw. Dat zijn ‘zoethoudertjes’ waarbij de politiek denkt: dat hebben we mooi binnengehaald. Maar doordat verreweg het grootste deel van de woningbouw duurdere koopwoningen betreft, is het financiële plaatje van een project wel rond. Stadshavens is een megaproject. Er zullen woningen worden gebouwd die voor een groot deel van de mensen niet betaalbaar zullen zijn. Ja, er komt ook sociale woningbouw, maar niet aan de kant van het water. Ik ben de laatste die zegt dat we geen huizen moeten bouwen, want er is woonnood. Maar het is wel heel belangrijk wát voor huizen je bouwt. Voor wie bouwen we Stadshavens eigenlijk? Wie gaan daar wonen? Het zal echt voor de happy few zijn; zij zullen in de woningen aan het water trekken.”
Volgens Middelbos is geen enkel stuk natuur in Nederland goed beschermd. “De Natura 2000-gebieden hebben de beste papieren, maar ook dat biedt geen honderd procent bescherming. Kijk bijvoorbeeld naar de aanleg van de kabel bij Schiermonnikoog. Natuur verliest het altijd van andere belangen. En Groningen presteert in dat opzicht slecht. We lopen achter op andere gemeenten. Al moet ik wel zeggen dat er goede plannen aan lijken te komen. In de raad zitten raadsleden die echt heel goed hun best doen. Maar het kost nu eenmaal tijd om nieuwe wetgeving te introduceren.” En toch is haast geboden. “Het volgende probleem dient zich al aan: bij het Emmaviaduct dreigt houtopstand verwijderd te worden. De buurt komt daar nu in actie. Ook deze situatie is exemplarisch: de buurt wist van niks totdat er ineens een vergunning om de hoek kwam kijken. De werkwijze is super schimmig. Wil je dit oplossen, dan zou het een goed plan zijn om de portefeuille Groenbeheer een veel zwaarder gewicht te geven. Dermate zwaar dat de portefeuille Wonen daar niet zo aan voorbij kan lopen.”
Tekst gaat verder onder de foto’s:
Natuurcompensatie
Voor de fractie van GroenLinks was de situatie rondom het Betonbos afgelopen vrijdag aanleiding om met een schriftelijk statement te komen dat werd gedeeld op sociale media. “Wij hebben goed nagedacht over alle aspecten van Stadshavens: de ruimtelijke inpassing, de nieuwbouwwijk waar we 3.200 woningen gaan bouwen, de veiligheid van het bos en de compensatie van natuur. Wij kwamen samen met de raad tot de conclusie dat de kap onvermijdelijk was.” Toch spreekt de partij van een ‘bittere pil’ als het gaat om de kap. Wel verwijst het naar “hoogwaardige compensatie”, waarbij er naast twee parken – het Sluispark en het Havenpark – ook natuur tussen de woningen in de wijk zal worden toegevoegd.
Middelbos: “Het planten van wat bomen kun je geen compensatie noemen. Je verwacht op zijn minst dat er iets komt dat een forse ecologische waarde heeft. Maar dat realiseer je niet zomaar; dat kost jaren. Ecologie is iets heel ingewikkelds. En als ik zie hoe het eraan toe gaat in Groningen, dan heb ik er een hard hoofd in. Kijk bijvoorbeeld naar de Bloemsingel, waar zware voedselrijke grond is aangevoerd waardoor daar nu allemaal exoten groeien. Exoten die hier niet thuishoren. En dit gebeurt in meer wijken. Je zult vanaf het begin van een project ecologen een veel groter mandaat moeten geven.”
Ook Janse heeft er een hard hoofd in: “Op de plek waar het Havenpark moet komen, zit nu het bedrijf Ritsema dat daar zal gaan verdwijnen. Heb je naar de ondergrond gekeken? Er liggen daar betonnen pieren van meer dan een meter dik beton, gebouwd op Koude Oorlog sterkte. En daar moet een park komen. Hoe dan? Hetzelfde geldt voor het Sluispark dat bij de Oostersluis moet verrijzen. De vraag is of dit überhaupt mogelijk is, want er zijn ook ideeën om een tweede Oostersluis aan te leggen. En wat heb je eigenlijk aan een plan voor een park als je het beste gebied rücksichtslos kapt? En sowieso heb ik problemen met het begrip ‘natuurcompensatie’. Bij het Betonbos is een heel ecosysteem vernietigd. Dat kun je niet compenseren. Je kunt niet tegen dieren zeggen: ‘Even wachten, over tien jaar hebben we nieuwe natuur voor jullie.’ En de vraag is ook wat voor natuur je gaat aanleggen: een strak aangeharkt parkje is heel wat anders dan een Betonbos dat door Moeder Natuur zelf is aangelegd.”
Participatie
Kunnen we natuur in de toekomst wel beschermen? Janse denkt dat het lastig is. “Je zult je als betrokkene of omwonende zo vroeg mogelijk moeten inlezen. Klankbordgroepjes zijn leuk, maar daarin word je al snel monddood gemaakt met mooie praatjes en plaatjes. Deze groepjes geven burgers hoop, terwijl ze door ontwikkelaars en ambtenaren alleen worden gebruikt om te zenden. Het is ‘vinkjeszetterij’: participatie van het niveau ‘lik mijn vestje’. Wat je als omwonende moet doen, is je echt inlezen en verdiepen in wat er nu echt aan de hand is en wat er in je buurt gaat gebeuren. En bij dergelijke projecten komt mondjesmaat de aap uit de mouw. Dat geldt ook voor het Betonbos. Het Monopoly-spel is lang geleden al gespeeld, terwijl het gevecht voor het behoud pas begint als de kettingzagen beginnen te ronken. Omwonenden weten vaak pas heel laat wat er gaat gebeuren, en dat ligt niet aan hen.”
Van der Laan van Partij voor het Noorden: “Wellicht kunnen we leren van Amsterdam. Daar hebben ze één ambtenaar in dienst die alleen maar bezig is met het beschermen van bomen. Komt er ergens een gebouw, dan verliest de boom op dit moment altijd. In Groningen hebben we de Boomwachters en de Bomenridders. Achter de schermen zetten zij zich in, wat vaak gepaard gaat met hoge kosten, door bijvoorbeeld de rechtszaken die zij voeren. En ik ben het in die zin met Janse eens dat de participatie in onze gemeente niet zoveel voorstelt. Dat bleek ook afgelopen week in de rechtbank, toen een bewoner vroeg wat er nu eigenlijk gedaan was met de suggesties die zij hadden aangedragen. Niks. Dan blijft het muisstil. Het gevolg is dat je bewoners ziet afhaken. Ze hebben er geen geloof meer in. Het vertrouwen in de politiek neemt af. En de volgende stap is dat mensen het recht in eigen handen nemen. Kijk, bij dit onderwerp gaat het niet om winnen of verliezen. Het gaat om gehoord worden, om samen tot een mooi resultaat te komen. Bij bewoners is die wil er.”
Van der Laan vindt ook dat er fouten zijn gemaakt. “Afgelopen week werden er eekhoorns gezien. Daarop heeft een ecoloog die in dienst is van de ontwikkelaar onderzoek gedaan. Dat is vergelijkbaar met een slager die zijn eigen vlees keurt. Ondertussen stonden er op het terrein vijf camera’s die de omgeving in de gaten hielden en was er permanente bewaking. Het was een vesting. Het was absoluut niet de bedoeling dat er mensen onderzoek zouden gaan doen op het terrein. Wat heb je dan te verbergen?” De partij gaat komende week zowel in de gemeenteraad als in de Provinciale Staten vragen stellen over het onderwerp.
“Natuur hebben we hard nodig”
Middelbos: “En we zullen ook ons best moeten doen om de wet te veranderen. Er zijn nu teveel grijze gebieden. Het nest van een eekhoorn mag je bijvoorbeeld niet verstoren. Maar het gebied er om heen wel. Dat hebben we niet goed geborgd in de wet, terwijl je hierbij wel kunt spreken van ecocide. En het moet gewoon mogelijk zijn bij dergelijke projecten om een second opinion uit te kunnen voeren. Als je naar een arts gaat, en je twijfelt over een bepaalde diagnose, dan is er de mogelijkheid om bij een andere arts een second opinion uit te voeren. Dat is waardevol en belangrijk. Dat kunnen we toch ook bij zulke projecten toepassen? Bij de eekhoorn wordt er door de ecoloog van het project gezegd dat het Betonbos niet een aantoonbaar foerageergebied is. Als je dat zegt, dan snap je echt niks van ecologie. Die eekhoorn liep daar toevallig even langs? Natuurlijk niet, die had er zijn leefgebied en leefde van de vruchten die de bomen in het gebied gaven. Maar daar is nooit onderzoek naar gedaan. En juist zulke onderdelen zullen we veel beter moeten borgen. We hebben onze natuur hard nodig. Dat zal de grootste tegenstander van het Betonbos ook niet gaan ontkennen.”
Gerelateerd
