Hoge Oekraïense onderscheiding voor Harense vrijwilliger: “Dit staat symbool voor alle hulp”

Willemijn Kemp van De Sociale Brigade uit Haren heeft tijdens haar reis naar Oekraïne een hoge onderscheiding gekregen. Voor zover bekend is Kemp de eerste Nederlander die deze medaille heeft gekregen. De Sociale Brigade was met verschillende vrijwilligers in Oekraïne om hulpgoederen af te geven.

Willemijn, inmiddels ben je weer terug in Haren. Ik kan me voorstellen dat de reis veel indruk heeft gemaakt…
“Soms vragen we onszelf af waar we mee bezig zijn, want de infusen en de hygiëneproducten die we brengen gaan niet het verschil maken. Tijdens de reis zijn we een aantal dagen in Kyiv geweest. Op een dag waren we in een museum dat over de Maidanrevolutie vertelde. We raakten daar in gesprek met een mevrouw die daar werkte. Toen ze hoorde dat wij uit Groningen kwamen om hulpgoederen te brengen, werd ze emotioneel. En dat is de boodschap die we op meer plekken te horen kregen: zonder al die vrijwilligers die zich op elke manier dan ook inzetten voor Oekraïne, kan het land niet overleven.”

Voordat we naar de reis en de onderscheiding gaan, is het wellicht goed om eerst De Sociale Brigade te duiden…
“Eigenlijk is het voor ons begonnen in februari 2022, toen Russische troepen Oekraïne aanvielen. Het zorgde voor een vluchtelingenstroom, waarbij al snel Oekraïners in Groningen arriveerden. Opvangplekken werden in allerijl ingericht. In Haren stond een groep vrijwilligers op die zich geroepen voelde om te gaan helpen. Na drie dagen oorlog was de eerste inzameling georganiseerd om spullen naar de Sumy-regio te brengen. Het leverde een volle vrachtwagen op. Vanuit daar is het doorgegaan. En dat deden we ook in Haren zelf met het aanbieden van taallessen, het organiseren van evenementen en culturele activiteiten en ze wegwijs te maken in de Nederlandse samenleving. Voor het aanbieden van de taallessen zoeken we overigens nog docenten.”

Tekst gaat verder onder de foto’s:

En in de afgelopen weken ben je dus zelf in Oekraïne geweest…
“Klopt. Niet voor het eerst overigens. Vorig jaar ben ik ook in Oekraïne geweest. Maar de situatie nu, in vergelijking met toen, is anders, omdat Rusland het aantal luchtaanvallen flink heeft uitgebreid. Een reis naar Oekraïne is niet zonder risico. Thuis is er door mijn man en kinderen nooit gezegd of het misschien ook beter zou zijn om niet te gaan, vooral omdat ze het antwoord kennen. Maar als ik weer veilig thuis arriveer, dan is de blijdschap erg groot. Dat weet ik en dat voel ik. En dat helpt ook om tijdens de reis extra voorzichtig te zijn. Dat is ook één van de redenen waarom we niet richting het oosten van het land zijn gereisd. Als ik niet vergezeld word door mensen die ik ken en als bepaalde veiligheidsgaranties niet gegeven kunnen worden, dan ga ik niet.”

De dag van vertrek. Hoe zag die eruit?
“Een beetje dubbel. We wisten dat we die nacht in Polen zouden overnachten, dus dat is een rustige gedachte. Maar ondertussen overheerst er wel een bepaald gevoel dat je iets gaat doen waarvan je niet weet hoe het gaat verlopen. We zijn met z’n drieën in twee busjes vertrokken. De busjes waren volgestopt met hulpgoederen: houdbaar voedsel maar ook veel medische spullen als katheters, infusen, hygiënemiddelen en incontinentiemateriaal. Maar ook schoolspullen voor kinderen, stroopwafels en dozen met snoepgoed. Voor een deel van de goederen was er een bestemming, voor andere hulpgoederen vooraf nog niet. De gedachte was: we zien wel wat we tegenkomen en wat we waar kwijt kunnen. Ook hadden we een heleboel broches bij ons, met daarop de Oekraïense en de Nederlandse vlag, die we ook uit konden delen.”

Eén van de eerste spannende momenten zal het passeren van de grens zijn geweest…
“Dat klopt. En dat ging eigenlijk heel soepel. Binnen een uur waren we de grens gepasseerd. Een militair vroeg of ik over een diplomatiek paspoort beschikte. Ik deed alsof ik het niet begreep en vertelde dat ik voor een vrijwilligersorganisatie actief was en hulpgoederen kwam brengen. En dat werkte. ‘Давай!’, was de reactie, wat zoiets betekent als ‘kom maar door’.”

De eerste dagen verbleven jullie in de buurt van Lviv?
“Klopt. Dat is een stad die aan de westkant van Oekraïne ligt. We hebben daar geholpen met het opknappen van een gebouw dat de komende periode gebruikt gaat worden voor de opvang van vluchtelingen uit het oosten van het land. En daar werden we ook geconfronteerd met de waardering die men voor ons heeft. Een oud-militair die daar in de buurt woonde, kreeg lucht van onze aanwezigheid. Hij zocht ons op en nodigde ons uit om mee uit eten te gaan. Hij wilde zijn dankbaarheid tonen. Voor ons is dat heel gek, want wij hebben op zo’n moment zoiets van: ‘we kennen jou helemaal niet, en wat komen we nou helemaal doen’. Maar je weet ook dat je zulke uitnodigingen niet af moet slaan.”

Tekst gaat verder onder de foto’s:

In de buurt van Lviv hebben jullie ook een bezoek gebracht aan het Superhumans Center?
“Ja, dat is een gespecialiseerde kliniek die zich richt op het behandelen en het revalideren van oorlogsslachtoffers, zowel militairen als burgers. Dit centrum wordt onder andere door Nederland gefinancierd. Het is een belangrijke plek. Door de oorlog raken veel militairen gewond. In dit Superhumans Center krijgen ze hulp door bijvoorbeeld het aanmeten van protheses. Dat was echt indrukwekkend, hoe men daar te werk gaat en met welke finesse dat gebeurt. Later tijdens onze reis hebben we militairen ontmoet die gebruik hebben moeten maken van de diensten van dit centrum en nu weer in staat waren om hun steentje bij te dragen. Die ontmoetingen maakten de waarde van het centrum heel duidelijk.”

Na jullie verblijf in Lviv zijn jullie doorgereisd naar Kyiv. Hier in ons land haalden afgelopen weken regelmatig berichten over forse lucht- en drone-aanvallen de nieuwsberichten. Wat hebben jullie daarvan meegekregen?
“Tijdens de eerste nacht in Kyiv kregen we te maken met een forse aanval. We hadden in een hotel kamers op de negende verdieping. Het alarm, het geluid van de drones, het afweergeschut en de inslagen. Ik heb dat allemaal meegekregen. Na twee uurtjes werd het rustiger en ben ik in mijn kamer in slaap gevallen. Tijdens die twee uur heb ik het systeem wel eigen proberen te maken. Want wanneer is er sprake van acuut gevaar? Je moet je voorstellen dat als er in Rusland drones opstijgen die de lijn van Kyiv volgen, dan klinkt in de stad al het alarm. Op één van de dagen zijn we naar het noordwesten gereisd. Als daar een drone overvliegt, klinkt in de hele regio het alarm. En je moet je voorstellen dat het een gebied is dat zo groot is als Nederland. Dus als het in Limburg zou onweren, zouden we daar hier in Groningen een waarschuwing voor krijgen.”

De oorlog woedt inmiddels al ruim 3,5 jaar. De alarmen en de onrust, wat doet dat met mensen? Is men niet vreselijk moe?
“Er is heel veel vermoeidheid. En dat heeft ook als consequentie dat niet elk alarm meer wordt opgevolgd. Daarom lees je de afgelopen tijd berichten dat bij aanvallen best wel wat mensen om het leven komen. Mensen denken: laat mij toch slapen. Tijdens één van de nachten moest ik van mezelf echt een aantal uren slaap pakken vanwege het programma dat de volgende dag stond te wachten. Ik ben toen naar onze schuilkelder gegaan op het moment dat het alarm klonk, met name om niet wakker te willen liggen om op de socials te volgen wat er gaande was. De kelder was helemaal vol met mensen. Ergens was er nog een bed vrij waar ik op ben gaan liggen. Een felle tl-lamp aan het plafond bleef branden, en met een deken over mijn hoofd ben ik uiteindelijk in slaap gevallen.”

Tekst gaat verder onder de foto’s:

Eigenlijk zeg je dus dat je naar de schuilkelder bent gegaan om maar te kunnen slapen, om niet gestoord te worden door het luchtalarm…
“Klopt. De volgende ochtend werd ik om 08.45 uur wakker. De hele kelder was op dat moment leeg. Alleen op het bed naast mij lag nog een puber te slapen: een lange, slungelachtige jongen. Ik werd wakker, hij werd wakker. In onze pyjama’s en met onze haren in de war hebben we de schuilkelder verlaten. In de lift naar de kamers kwamen we vervolgens mensen tegen in driedelig pak. Zij keken helemaal niet vreemd van ons op. Dat is wat oorlog, vermoeidheid en de hele situatie met mensen doet.”

Hoe lang zijn jullie in Kyiv geweest?
“Zo’n elf tot twaalf dagen. In de stad heb ik bijvoorbeeld een training gegeven aan een NGO. Dat is een organisatie die onafhankelijk is van de overheid en zich inzet voor een maatschappelijk doel. Maar ik heb ook diverse militairen geïnterviewd. En we zijn op verschillende dagen het land ingetrokken om hulpgoederen af te geven. Eén van de vrijwilligers is bijvoorbeeld naar Dnipro gegaan en ik ben met de ander naar de grens tussen Kherson en Mykolaiv gereden.”

Ik kan me voorstellen dat de situatie daar er heel anders uitziet…
“Er is veel meer te zien wat de gevolgen zijn van de oorlog. We zijn bijvoorbeeld in een dorp geweest waar hevig om is gevochten. Je zag een stapel uitgebrande auto’s liggen. Die zijn van mensen geweest die probeerden te vluchten voor de Russen, waarbij er op hen is geschoten. Daar tegenover lagen restanten van Russische raketten die men verzameld had. En even verderop lag een stapel mijnen met nog een raket. En dan ontstaat er ook een hele gekke situatie.”

Hoe bedoel je dat?
“Ik was daar met een onorthodoxe Oekraïense priester. Ik bleef eerst op de weg staan. De priester liep door het gras. Hij zei: ‘Volg mij maar, je kunt hier lopen, de mijnen zijn weggehaald’. En op zo’n moment denk je: wat zeg je nu? Ik had nog helemaal niet gedacht aan de mijnen, en aan het risico dat er wellicht ergens nog een mijn kan liggen op die plek. Ik was vooral nog bezig met de beelden die ik daar zag te verwerken. En vervolgens ga je dus in vertrouwen zo’n priester volgen, die je maar half kunt verstaan, alsof het de normaalste zaak van de wereld is.”

Mensen uit Groningen die hulpgoederen bij de mensen thuis afleveren. Hoe werd daar op gereageerd?
“De goederen zijn door onze partners bij ziekenhuizen afgegeven, bij een kerkgenootschap, bij ouderen, militairen, families en kinderen. En de reacties zijn heel dankbaar. Ik had het al even over de oud-militair in de Lviv-regio die ons mee uit eten nam. Of de mevrouw op het Majdan-plein. Maar we spraken ook met de gouverneur van het Volyn Oblast. Ook die meneer reageerde geëmotioneerd, terwijl ik dacht: je maakt toch echt wel wat meer mee. Het doet iets met mensen. Wat je ziet, is dat er wat teleurstelling is in Europa en dat mensen geen vertrouwen hebben in Trump vanwege zijn grillige karakter en acties. Maar de vrijwilligers dragen ze op handen. Iemand verwoordde het als volgt: ‘Zonder deze hulp kunnen wij het niet overleven’.”

Tekst gaat verder onder de foto’s:

Tijdens je reis werd je verrast met een bijzondere onderscheiding…
“Dat was een grote verrassing die ik niet aan zag komen. Wij waren op dat moment in de stad Lutsk te gast bij een kerkgenootschap waar we al een tijd mee samenwerken. We hebben daar geholpen met het organiseren van activiteiten. Op een gegeven moment werd aan mij gevraagd of ik een toespraak wilde houden. Dat moest uit de losse pols. En toen kwam men ineens met deze medaille op de proppen. Het is een erkenning die namens een landelijke stichting voor Veteranen met ondersteuning van het ministerie van Veteranenzaken en Defensie aan mij werd gegeven. Voor zover ik weet ben ik de eerste Nederlander die deze medaille heeft gekregen.”

Gaat het om een belangrijke onderscheiding?
“Daar lijkt het wel op. Er zit een diploma bij waarop staat hoe vaak de medaille al is uitgereikt. Dat blijkt nog maar 5.330 keer te zijn geweest. Meestal wordt het toegekend aan Oekraïners. Het is een medaille met een grote symbolische waarde. Ze hebben ook flink wat moeite gedaan om dit te organiseren. Er horen officiële aanvragen bij. Dus het heeft diepe indruk op mij gemaakt. En je kunt je voorstellen dat ik het inmiddels thuis een heel mooi plekje heb gegeven. Al vind ik wel dat de medaille voor veel meer staat dan wat ik doe: het staat symbool voor het werk dat alle Nederlandse vrijwilligers doen die zich inzetten voor Oekraïne. Het is een stuk erkenning voor alle mensen die helpen. En natuurlijk in dit geval zeker voor de vrijwilligers van De Sociale Brigade.”

Krijgt deze reis ook een vervolg?
“Jazeker. Hulp blijft heel belangrijk. Onze inzamellocatie aan de Ulgersmaweg blijft geopend. Mensen kunnen daar hulpgoederen blijven inleveren. Wij zorgen er vervolgens voor dat deze naar Oekraïne gaan. Door de jaren heen hebben we goede contacten in het land opgebouwd, waardoor we ook vrij goed weten waar het naartoe moet en we weten dat het daar terechtkomt waar het hoort. Wanneer de volgende reis plaatsvindt, dat weet ik nog niet. Maar een vervolg gaat er zeker komen.