Gedenkteken verzetsvrouw Esmée van Eeghen komt aan noordzijde Van Starkenborghkanaal

Het gedenkteken voor Esmée van Eeghen komt naar alle waarschijnlijkheid aan de noordzijde van het Van Starkenborghkanaal te staan nabij de voormalige Paddepoelsterbrug. Dat laat auteur Hessel de Walle desgevraagd weten.

“Een tekening voor hoe het gedenkteken er uit moet gaan zien is inmiddels gemaakt”, vertelt De Walle. “Maar op dit moment bevindt het initiatief zich op een wat zachter pitje. Dat komt omdat we ook druk bezig zijn met een boek over Esmée. Dit boek verschijnt op 11 april. De uitgever en ook ik als auteur krijgen op dit moment veel verzoeken binnen om lezingen te geven. Dat is uiteraard niet vreemd want dit jaar is het tachtig jaar geleden dat Nederland bevrijd werd.”

“Gedenkteken kan het beste aan de noordkant”
Terug naar september vorig jaar. Een groep zo’n twintig mensen staat langs het Van Starkenborghkanaal. Samen herdenkt men Esmée van Eeghen. Zij werd op die plek tachtig jaar daarvoor om het leven gebracht door een executiecommando onder leiding van SD-Untersturmführer Ernst Knorr. Op de plek wordt een toespraak gehouden en worden bloemen gelegd. De herdenking is aanleiding om een gedenkteken te initiëren. “Er zijn de afgelopen maanden ook echt wel wat stappen gezet. Er is bijvoorbeeld met de gemeente gesproken. Samen met een ambtenaar zijn we op de plek wezen kijken. Daaruit is naar voren gekomen dat wat we willen realiseren het beste aan de noordkant geplaatst kan worden. Dat vinden we prima. Op dit moment richt ik mij echter volledig op het boek en de lezingen. Daarna wil ik aan de slag met het gedenkteken, zodat we deze ook dit jaar nog kunnen realiseren.

Eerherstel
Esmée Adrienne van Eeghen werd geboren in Amsterdam. In de geschiedenis is ze lange tijd een omstreden figuur geweest, waarbij er vergelijkenissen zijn met Hannie Schaft. Van Eeghen zou namelijk geheuld hebben met de Duitse bezetter. Onderzoek van De Walle heeft aangetoond dat dit niet klopt. Voor het Fries Verzetsmuseum in Leeuwarden was eerder onderzoek al aanleiding om eerherstel te verlenen. Ook werd haar naam toegevoegd aan een monument met daarop namen van gevallen verzetsstrijders.

Friesland
Maar waarom raakte ze omstreden? Tot het uitbreken van de oorlog, in mei 1940, had Van Eeghen een redelijk onbekommerde jeugd. Nadat het Nederlandse leger zich overgaf ging haar broer David bij het verzet. Ook Esmée rolde het verzet in. Om onderdak te regelen voor Amsterdamse studenten, die uit handen van de Duitsers moesten blijven, kwamen broer en zus veel in Leeuwarden waar ze het plaatselijke verzet leerden kennen. Na een overval op het Arbeidsbureau aan het Zaailand in de Friese hoofdstad, in de zomer van 1943, besloot ze voorgoed in Friesland te blijven.

Relatie met Duitse officier
De regionale knokploeg in Friesland zette haar aanvankelijk in als koerierster. Maar naarmate de oorlog vorderde en het werk toenam werden ook de opdrachten groter. Ze vervoerde Joodse onderduikers en geallieerde piloten naar onderduikadressen. Later raakte ze omstreden. Dit kwam door haar relatie met de Duitse officier Hans Schmälzlein, bij wie ze ging wonen. Ze had contact met hem gezocht in opdracht van de knokploeg, om contact te leggen met de Sicherheitsdienst. In de zomer van 1944 deden de Duitsers een inval in het hoofdkwartier van het verzet. Het verzet vertrouwde daarop Esmée niet meer omdat ze dachten dat zij informatie aan de Schmälzlein had doorgegeven. Later is gebleken dat zij niets met de inval te maken had, maar dat een gewonde verzetsman in handen van de Duitsers was gevallen, belangrijke informatie had losgelaten.

Verraad van een vermeende vriendin
Hierdoor ontstond het beeld van Van Eeghen als een ‘femme fatale’ en een mannenverslindster. Er werd beweerd dat ze niet alleen een verhouding had met verzetsman Krijn van den Helm, maar hem ook had verraden. Na de inval maakte behalve het verzet ook de SD jacht op haar. Door verraad van een vermeende vriendin werd zij in augustus 1944 opgepakt. Ze heeft vier weken vastgezeten in het beruchte Scholtenhuis. Het is onbekend wat ze daar verklaard heeft. Op de avond van 7 september werd ze door het executiecommando doodgeschoten bij de Paddepoelsterbrug. Op hetzelfde moment werd ook een lid van de Knokploeg Noord-Drenthe vermoord. Wat onduidelijk blijft is waarom deze twee vrouwen doodgeschoten zijn. De Duitsers schoten niet zo snel vrouwen neer. Had het te maken met Dolle Dinsdag? Of was er een andere reden?

Lezing in Noorddijk
De Walle heeft zijn nieuwe boek Verzetsvrouw Esmée van Eeghen kunnen schrijven na uitgebreid en gedegen onderzoek in openbare en persoonlijke archieven. Daarbij is veel onbekend materiaal naar voren gekomen, wat tal van nieuwe inzichten geeft. Zoals gezegd gaat de presentatie van het boek gepaard met verschillende lezingen. De Walle: “Eén van de lezingen vindt in Noorddijk plaats. Ik ben door de stichting Bevrijdingsbos gevraagd om op 12 april te komen vertellen over Esmée. En dat maakt het ergens wel mooi rond. De plek waar ze is doodgeschoten behoorde in 1944 tot de gemeente Noorddijk. Ze heeft daarna ook een tijdje begraven gelegen op het kerkhof van Noorddijk. Uiteindelijk is haar lichaam naar Baarn overgebracht. Dus dat maakt deze lezing wel extra bijzonder.”

Meer informatie over de lezing op 12 april in Noorddijk vind je op deze website.