Haren opnieuw in de belangstelling door Project X-docu Netflix, met gemengde reacties

Sinds dinsdag is Haren weer wereldwijd in het nieuws, net als in september 2012. De gebeurtenissen van toen tijdens Project X Haren worden beschreven in een Netflix-documentaire uit de serie Trainwreck. Een documentaire die wisselende reacties opwekt.

Het OOG-radioprogramma Haren Doet hield onder haar social media-volgers een peiling. Een krappe meerderheid geeft aan de documentaire van de Amerikaanse streamingsdienst ‘interessant’ te vinden. Toch zeggen ook veel kijkers in een eerste reactie de Trainwreck-aflevering wat tegenvallend te vinden.

Simplificatie

“Het is een complex verhaal wat wel een beetje te snappen moet zijn voor de mensen, dat hebben ze goed gedaan”, zegt Marco in ’t Veldt. Hij is oud-redacteur van het Harener Weekblad en heeft in die hoedanigheid een reconstructie gemaakt van de gebeurtenissen tijdens Project X. Dit deed hij samen met een collega van het Dagblad van het Noorden, een titel van dezelfde krantenuitgeverij. Die reconstructie bracht productiemaatschappij RAW tijdens het maken van de documentaire bij hem. In ’t Veldt sprak driemaal met de makers en leverde diverse archiefstukken aan; veel van de memes die in de aflevering worden getoond komen uit zijn archief.

“Wat er helemaal niet in zit en ik wel belangrijk vind is de kwalijke rol van de Nederlandse media. Merthe was een minderjarig meisje, slachtoffer van een internettroll en iedere keer haar naam weer in de media gegooid zonder verantwoordelijk te nemen voor het kapotmaken van het leven van een minderjarig meisje. Achteraf heeft niemand zijn excuses daarvoor aangeboden volgens mij.”

Avond om nooit te vergeten

Veel Harenaars weten nog altijd precies waar ze op die bewuste vrijdagavond 21 september 2012 waren en wat ze deden. Marchiene van der Veen is één van hen. Zij moest die avond tot 21:00 uur werken. “Ik ben daarna snel naar huis gegaan om de televisie aan te zetten. Door wat ik toen zag was ik best wel in shock, het was heel heftig en heeft op mij persoonlijk veel impact gemaakt.”

De Harense was geen Netflix-abonnee en heeft speciaal voor de komst van deze Trainwreck-aflevering een abonnement genomen. Vooral om nog eens te beseffen wat er destijds nu precies allemaal is gebeurd, op loopafstand van haar huis. “Maar ook omdat ik twee kinderen heb die destijds nog klein waren. Zij hebben er veel over gehoord en waren erg nieuwsgierig.”

Voor de leeuwen

Arnoud Bodde beleefde die avond niet alleen een bijzonder moment door de gebeurtenissen zelf. Hij was voor RTV Noord aanwezig als tv-verslaggever tijdens één van zijn eerste opdrachten als algemeen nieuwsverslaggever. Bodde had zodoende nog niet geen vaste portefeuille, zoals die vaak wordt gegeven aan verslaggevers en redacteuren in nieuwsorganisaties: “mijn eigen betrokkenheid begon pas de avond ervoor.”

“Wat mij het meest is bijgebleven is toch de gekte waarin ik ineens terechtkwam. En het viel mij op dat sommigen niet eens een idee hadden waarom ze daar stonden. Iedereen ging helemaal mee in de sfeer van ‘fantastisch, feest’. De omschakeling was heel bizar.”

“Dat ze haar zover hebben gekregen is een wonder”

De hele avond was Bodde voor een groot deel van Groningen en de rest van het land de visite in de huiskamer. Hij was het die de hele avond presentatrice Femke Wolthuis en de kijker op de hoogte bracht van alles wat gebeurde rondom de Stationsweg. Daar heeft hij in de jaren erna nog vaak aan gedacht, en dan ook aan Merthe: het meisje dat 16 jaar werd en gewoon haar verjaardag wilde vieren.

Altijd speelde hij al met het idee, maar in 2022 besloot Bodde: ik zou Merthe zelf wel eens willen spreken hierover, nu al die jaren later. “Misschien had ze wel vragen aan ons als journalistiek of aan mij. We hebben destijds even telefonisch contact gehad en we kwamen er uiteindelijk niet uit, omdat ze zich er toen niet lekker bij voelde. Toen ik hoorde dat ze in de documentaire zou zitten heb ik nog eens contact gezocht en toen wist ze dat ik er ook in zou zitten, en zo is het toen bij elkaar gekomen.”

Kijkers hebben het gezien: Merthe, nu 28 jaar, doet haar eigen verhaal in de docu. Dat is voor het eerst, want meerdere pogingen van diverse media, van landelijk tot de OOG-podcast Er is geen feestje ter spijt: Merthe wilde niet in de media praten over Project X. Tot Netflix kwam. En dat hielp Bodde ook. Hij mocht haar namelijk spreken en werd zélf ook over de streep getrokken om in te gaan op het verzoek om op camera geïnterviewd te worden voor Trainwreck.

“De Britse productiemaatschappij benaderde mij, ik meen zo ongeveer anderhalf jaar geleden. Eerst met vragen over achtergrondinformatie, waar ik ze best uitgebreid mee heb geholpen en uiteindelijk kwam de vraag of ik dan ook geïnterviewd wilde worden voor de docu. Ik heb daar wel wat over getwijfeld, want ik zit er niet meteen op te wachten om ook met mijn gezicht op Netflix te komen. Ook laten ze nooit het hele interview zien, alleen enkele quotes. Zo gaat dat dan, en dat vond ik lastig omdat ik dan niet zelf de controle meer had. Maar toen hoorde ik dat Merthe zelf ook mee zou werken en toen besloot ik het te doen, omdat het ook een beetje als mijn plicht toen voelde. Om als journalist bijvoorbeeld kritische vragen over onze rol te kunnen beantwoorden”, aldus Bodde.

De medewerking van Merthe was een opvallend gegeven voor In ’t Veldt. “Ze hadden de uitdaging dat veel hoofdrolspelers niet mee wilden werken. Ze hebben Merthe zover gekregen en dat is een wonder, want die heeft tot nu toe nooit iets willen zeggen in de pers.”

De hoofdrol mist

Een ander opvallend gegeven is wat In ’t Veldt betreft welke mensen in de documentaire als veroorzaker worden geprojecteerd. Hij doelt daarmee vooral op de rol die de makers Jorik Clarck toedichten. Hij noemt zichzelf in de Netflix-docu het brein achter de term Project X.

“Hij had ook een soort nep-event en claimt zelfs dat hij de bedenker is van de naam Project X, maar dat is helemaal niet zo, want zijn pagina heeft maar een paar uur, hooguit een dag bestaan en heette ‘Surpriseparty Merthe’. Project X Haren is door iemand anders bedacht. Maar dat zijn de mensen die wel wilden praten, die zijn wat prominenter gemaakt.”

Een andere grote rol in Trainwreck is weggelegd voor Thomas van der Vlugt en Giel de Winter van StukTV. Inmiddels een bekend multimediaal platform, destijds nog een klein YouTube-kanaal. Beiden kwamen op aanraden van volgers naar Haren voor Project X, maar dat is veel Harenaars ontgaan. “Stuk TV heeft een grote rol gekregen omdat ze videomateriaal hebben geleverd aan de producent, maar zij zijn verder onbelangrijk”, concludeert In ’t Veldt.

Groot verantwoordelijkheidsgevoel

Merthe is na Project X lang achtergebleven met een groot verantwoordelijkheidsgevoel, zo ontdekte Bodde toen hij uiteindelijk met haar in gesprek raakte voor zijn Volkskrant-artikel. “Eén van de mooiste dingen die ze zei was dat de inwoners van Haren het dorp op gingen ruimen, dat heeft toen op mij ook indruk gemaakt en op haar en haar familie destijds ook. En de bezorgdheid om mensen zoals een oude meneer die een baksteen op zijn hoofd kreeg en politieagenten die doodsangsten hebben uitgestaan omdat ze met te weinig mensen waren, daar heeft ze zich heel lang schuldig en verantwoordelijk voor gevoeld.”

Een deel van de kijkers vond Merthe enigszins laconiek overkomen, deels vanwege haar opmerking aan het einde van de documentaire. Daar zegt ze dat ze als 16-jarige waarschijnlijk zelf ook op Project X was afgekomen als het niet bij haar thuis was. Ook vonden sommige kijkers dat ze tijdens het vertellen van haar verhaal soms ‘lacherig’ erover deed. Bodde benadrukt dat hij een intelligente en veerkrachtige vrouw heeft gesproken: “ze was tijdens onze eerste ontmoeting serieus en geïnteresseerd in het verhaal wat ik zou willen maken.” Voor dat verhaal, dat dinsdag in de Volkskrant is verschenen, sprak de journalist uitgebreid met haar: “wat op papier staat is uiteindelijk ook slechts een samenvatting van urenlange gesprekken met elkaar.”

Nieuwe haat

Door het geschreven verhaal heeft Merthe wat Bodde betreft nog eens de ruimte gekregen om haar verhaal op een meer verdiepende manier te vertellen. Dat was voor Merthe uiteindelijk ook de reden mee te werken. Netflix zou de documentaire sowieso gaan maken, met of zonder een verklaring van Merthe. Bodde benadrukt dat ze toen besloot haar verhaal nu te doen, zodat ze zelf haar kant ook kon vertellen in een publicatie van deze grote schaal.

Uit de reconstructie van In ’t Veldt en zijn collega is gebleken dat de Facebook-eventpagina die viraal ging is gepubliceerd door twee accounts, waarvan één schuilging achter de naam ‘IbeDerFuhrer’. Uit onderzoek bleek destijds dat de toen 17-jarige Frank uit Veendam achter dit account zat. Hij had een eerder in Duitsland een soortgelijke gebeurtenis gezien. Daar had degene die het Facebook-event plaatste echter zijn echte naam erbij gezet en die persoon werd uiteindelijk aansprakelijk gesteld.

In ’t Veldt sprak in het verleden met deze Frank, die tot op de dag van vandaag niet geassocieerd wil worden met het uit de hand gelopen ‘Facebookfeest’ in Haren, uit angst op te draaien voor de schadekosten. Voor In ’t Veldt werd duidelijk dat de Veendammer geen schuldgevoel had.

“Frank was er die avond zelf bij. Op de website Inside Gamer zei hij grote lol te hebben gehad. Hij ontkende zelfs dat er rellen waren geweest en in een chat met ons zei hij “die lui in Haren kopen in het weekend een keer een BMW en zijn dan alles vergeten.””

“Het blijft je altijd bij”

In de nasleep van Project X Haren is al veel onderzocht en geconcludeerd. Niet alleen de eerder genoemde kranten kwamen met een reconstructie, ook andere regionale, landelijke en internationale media deden uitgebreid verslag van het tafereel dat zich in Haren had afgespeeld. De rol van toenmalig Harens burgemeester Rob Bats wordt uitgebreid aangehaald in de Trainwreck-aflevering. Daarbij gaat het vooral over de manier waarop hij van tevoren omging met de dreiging van de toestroom van duizenden mensen naar het Harense.

Enkele maanden na Project X kwam een speciaal opgezette onderzoekscommissie onder leiding van PvdA-politicus Job Cohen met forse kritiek op het handelen van de burgemeester. Dat was voor hem de aanleiding om op te stappen. Bats, nu burgemeester van de gemeente Steenwijkerland, weigerde zijn medewerking aan de Netflix-documentaire.

Bodde miste in de documentaire de mensen uit de buurt, zoals omwonenden en ondernemers. “Zij hebben echt doodsangsten uitgestaan. Dat had van mij wel meer terug mogen komen in de documentaire.”

Van der Veen heeft als omwonende toch nog veel nieuwe dingen uit de documentaire geleerd: “voor die betreffende avond kende ik het verhaal van wat zich op social media afspeelde nog niet echt, dus wat er uiteindelijk gebeurde was best wel intens. Wij hoorden best wat lawaai in de verte en vonden het best wel beangstigend. Iedereen werd helemaal gek en alles werd gesloopt, dat heeft heel veel impact gemaakt, ook persoonlijk. Het blijft je altijd bij he. Toen ik de volgende ochtend weer naar mijn werk moest, wat ik toen zag, daar zou je bijna van moeten huilen.”

Luister de uitgebreide gesprekken met Marco in ’t Veldt en Marchiene van der Veen en Arnoud Bodde uit Haren Doet hier terug:

De Trainwreck-aflevering over Project X Haren is te zien op Netflix.