Sterrenkundige pleit voor donkerder nachten en betere straatverlichting: “Lichtvervuiling neemt nog altijd toe”

We zouden bewuster om moeten gaan met verlichting in de openbare ruimte. Dat zegt sterrenkundige Jeffrey Bout. Zaterdagavond vindt de Nacht van de Nacht plaats, een initiatief van Milieufederaties waarbij de oproep is om zoveel mogelijk verlichting te doven. Dit om aandacht te vragen voor het belang van duisternis en de negatieve impact van lichtvervuiling.

Jeffrey, een oproep die komt op een moment dat de Martinitoren net weer in het licht staat…
“Eigenlijk vind ik dat wel een mooi voorbeeld. Met het verlichten van de Martinitoren heb ik geen problemen. De toren wordt namelijk op een hele effectieve manier verlicht. Wat je vaak ziet is dat er een schijnwerper op een gebouw gericht wordt die op tientallen meters afstand staat. Daardoor ontstaat er veel strooilicht. Bij de Martinitoren hebben ze ervoor gekozen om de lichtbron heel dichtbij te plaatsen, waardoor de contouren van de toren heel mooi uitgelicht worden. Tegen zulke verlichting ben ik niet op tegen.”

Waar hebben we het dan wel over?
“Ik heb het bijvoorbeeld over kantoorgebouwen waar de hele nacht licht brandt, terwijl daar niemand is. Ik heb het bijvoorbeeld over reclameverlichting. Maar ik heb het ook over lantaarnpalen met een kegelvormig armatuur. Bij deze straatverlichting schijnt het licht alle kanten op. Ze zijn overal en nergens neergeplant met het idee: ‘het zal wel goed zijn’. Maar bij deze lantaarns worden zelfs de toppen van de bomen verlicht. Er is veel lichtstraling. Ik zou juist pleiten voor betere armaturen die dat verlichten wat je verlicht wilt zien.”

In de politiek is er de afgelopen jaren veel aandacht geweest voor donkere nachten. Heeft dat iets opgeleverd?
“In de provincie is inderdaad een motie aangenomen dat Groningen de donkerste provincie van Nederland moet worden. En in de provincie zijn er zeker wel wat stappen gezet: het Dark Sky Park bij het Lauwersmeer bijvoorbeeld, waar het nu tijdens donkere uren mogelijk is om de sterren en de Melkweg te bekijken. Eigenlijk wil je dat dit op meer plekken ontstaat. Ik ben zelf werkzaam in het planetarium in ARTIS. Sinds afgelopen week is ARTIS officieel gecertificeerd als Urban Night Sky Place door DarkSky International. Tijdens de donkere uren is het er volledig donker. Nu is dit goed te realiseren omdat er op dit park, buiten de bezoekersuren, op slot zit. Maar eigenlijk zou je willen dat ook plekken in onze provincie zo ingericht worden.”

Waar zit je dan aan te denken?
“Bijvoorbeeld aan het Stadspark. Dat we dat gedurende de hele nacht donker maken. Hoewel dat vervelend is voor die ene persoon die op dat moment de hond daar uitlaat. Maar wellicht zijn er ook andere locaties te bedenken. Uiteindelijk is dit voor heel veel partijen positief. Bijvoorbeeld voor mensen. Een mens komt beter tot rust als het in de avond donker is. Ook voor dieren is het goed. Lantaarns trekken bijvoorbeeld veel nachtinsecten aan. Ze worden er als het ware naartoe gezogen, wat weer effect heeft op vogels. En uit onderzoek is gebleken dat egels en vleermuizen lijden onder de lichtvervuiling.”

Is het in de afgelopen jaren beter of slechter geworden qua verlichting in Groningen?
“Die situatie is verslechterd. Men is veel ledverlichting gaan gebruiken. Dit is goedkoper dan gloeilampen. Er wordt dus meer in het licht gezet. Aan de andere kant: rond het Lauwersmeer zien we dat de hoeveelheid licht is afgenomen. En ook bij het oefenterrein van defensie bij de Marnewaard zijn initiatieven geweest die de situatie verbeterd hebben. Een ander mooi voorbeeld is de haven bij het Lauwersmeer. Een groep van de Rijksuniversiteit is daar bezig met het Masterplan Donkerte. Ik kan me herinneren dat we daar enige tijd geleden een boottocht hebben gemaakt om iets te kunnen vertellen over de sterrenhemel. Het duurde alleen lang voor we de sterren konden zien, omdat de verlichting van de haven lang invloed had op het zicht: we moesten ver uit de buurt van de haven laveren.”

En hoe is dat wereldwijd?
“Lichtvervuiling neemt wereldwijd met ongeveer 2 procent per jaar toe. In Nederland ligt het toenamepercentage met 5 tot 9 procent per jaar een stuk hoger, en in sommige gebieden zoals het Ruhrgebied en het Groene Hart zelfs nog hoger. Ledverlichting heeft het makkelijker gemaakt. ‘Hang maar op’, zo wordt er gedacht. Dat geldt ook voor mensen thuis. Veel mensen hebben verlichting in hun tuin. Om hun terrein veiliger te maken. Maar wordt het daardoor ook veilig? Daar zijn de meningen over verdeeld. Daarom pleit ik voor meer bewustwording: wat doe je, en wat doe je niet.”

Verlichting zorgt er ook voor dat we veel minder goed de sterren kunnen zien…
“Het gevaar is dat als het zo doorgaat dat we helemaal geen sterren meer kunnen zien. Op dit moment heeft een kwart van de mensen nog nooit de Melkweg gezien. Ik zeg dat als je dat nog nooit gezien hebt, dit echt een gemis is in je opvoeding. Ik vind het ook jammer. Tijdens lezingen die ik geef, vraag ik vaak wie van de aanwezigen de Melkweg wel eens gezien heeft. En iedere keer ben ik van het resultaat toch weer verbaasd. Door het donkerder te maken, zonder dat de veiligheid in gevaar komt, zou dit voor veel mensen toegankelijker worden. Mijn oproep is daarom ook om hier bewuster mee om te gaan. Wat verlicht je wel en niet? En op welke manier? En ook gemeenten hebben daarbij een rol. Welk type straatverlichting gebruik je? Uiteindelijk leidt minder verlichting tot een betere nachtrust, is het beter voor de dieren en kunnen we ’s nachts de sterren weer zien.”

Vanavond vindt de Nacht van de Nacht plaats. Waar ben jij vanavond?
“Ik ben in het planetarium van ARTIS om daar lezingen te geven. Nu snap ik dat ARTIS voor veel mensen wel een stuk reizen is. Gelukkig vinden er in Groningen ook allerlei leuke activiteiten plaats. Zo kun je vanaf 18.30 uur tot 23.00 uur de Blaauw Sterrenwacht van de RUG op de Zernike Campus bezoeken. Je kunt er het mobiel planetarium bezoeken, een rondleiding door de sterrenwacht krijgen en luisteren naar lezingen en de ruimte ontdekken via creatieve knutselactiviteiten. Maar ook kun je terecht in Hortus Haren waar je met nachtkijkers naar nachtdieren kunt zoeken. En in het Lauwersnest, in Dark Sky Park Lauwersmeer, vinden verschillende activiteiten plaats.”

Meer informatie over het programma bij het Kapteyn Instituut vind je op deze pagina.