Schnitgerfestival zet ‘Stradivarius onder de orgelbouwers’ in de spotlights: “We trekken alle registers open”

Ze hebben generaties overleefd, ze zijn majestueus en van over de hele wereld komen er liefhebbers naar de stad om ernaar te luisteren: de drie Schnitgerorgels. Vanaf komende donderdag worden de instrumenten in de schijnwerpers gezet met het tweejaarlijkse Schnitgerfestival. Een gesprek met Elsbeth Mulder van de organisatie.

Elsbeth, hoe gaat het met de voorbereidingen?
“Het slotconcert, volgende week zondag, waarbij het Luthers Bach Ensemble gaat optreden in de Martinikerk, dat loopt als een trein. Daarbij gaan we richting uitverkoop. Ook voor de andere concerten is er veel belangstelling, maar daar moeten we wel extra onze best voor doen. Het openingsconcert bijvoorbeeld. Daar zal schitterende muziek te horen zijn. Maar daarbij hebben we te maken met de onbekendheid van de musici, die niet uit de regio komen, waardoor dit lastiger aan de man is te brengen. Voor dit festival moeten we alle registers opentrekken, om die woordspeling maar even te maken. Het orgel wordt toch geassocieerd met oubollig en grijze koppen. Terwijl dat echt een misvatting is.”

Wellicht is het goed om bij het begin te beginnen. En daarvoor moeten we terug naar het jaar 1700…
“Dat klopt. In de zomer van 1648 werd in de gemeente Brake in Duitsland Arp Schnitger geboren. Tijdens zijn leven ontwikkelde hij zich tot een van de beroemdste orgelbouwers. Hij wordt weleens ‘de Stradivarius onder de orgelbouwers’ genoemd. Hij bouwde 170 orgels. Daarvan zijn er vandaag de dag nog zo’n dertig over. Het grootste deel van de instrumenten kom je tegen in Noord-Duitsland. Elf zijn er in het noorden van ons land te vinden, waarvan de meeste in de provincie Groningen. In de stad staan er drie: in de Akerk, Pelstergasthuiskerk en in de Martinikerk. Het orgel in de Martinikerk is een bijzondere omdat het geen nieuwbouw-Schnitgerorgel is. Dit orgel is gebouwd in de vijftiende eeuw, maar is door Schnitger gerestaureerd en verder uitgebreid. Je hebt het dus over hele oude instrumenten.”

Als ik je antwoord goed begrijp, is het ondanks die bijzonderheid niet een instrument waarvoor mensen in de rij staan…
“Het is maar net hoe je het bekijkt. Volgend jaar organiseren we weer een orgelconcours, waarvan de inschrijving onlangs is opengegaan. Organisten van over de hele wereld komen dan naar Groningen. Over belangstelling hebben we dan geen klagen. Maar onder de inwoners ligt dat anders. Er zijn mensen die bijvoorbeeld niet weten hoe bijzonder de orgels zijn die we hier hebben staan. Of men heeft er een associatie mee. Dat het saaie muziek is. Of dat het wordt gekoppeld aan religie en geloofsbelijdenis. En ja, het instrument wordt gebruikt tijdens kerkdiensten, maar je kunt er zoveel meer mee. Je kunt er ook best hele hippe eigentijdse muziek op spelen. En dat willen we de komende dagen, tijdens het festival, laten zien.”

Dit jaar is het niet zomaar een festival: jullie organiseren de tiende editie. Een lustrum.
“Dat klopt. Bij de start van het Schnitgerfestival organiseerden we het aanvankelijk jaarlijks. Maar sinds enkele jaren wordt het om de twee jaar gehouden, waarbij er wordt afgewisseld met het orgelconcours, dat ik al even noemde. De voorbereiding op deze editie is twee jaar geleden al begonnen. Qua musici die bij ons willen spelen, zitten we helemaal goed. Er is veel enthousiasme om op dit festival te komen spelen. Als organisatie is het ons ook gelukt om een heel mooi programma samen te stellen. De afgelopen 24 maanden zijn we druk bezig geweest om door middel van fondsenwerving het ook financieel mogelijk te maken. Dat is best een kluif. Onze indruk is dat we iedere keer hard moeten werken om subsidieverstrekkers te overtuigen van de bijzondere instrumenten die we hier hebben staan. Per slot van rekening leveren we met dit festival een bijdrage om de waarde van de orgels te laten zien, maar ook om ze daarmee te bewaren voor de toekomst, voor het nageslacht.”

Jullie hebben vanwege het lustrum ook bijzondere onderdelen in het programma ingebouwd, hè?
“Dat klopt. Wat we heel leuk vinden is dat we op vrijdagavond een ‘wandelconcert’ hebben. Dat is in feite een dubbelconcert op twee orgels: organist Erwin Wiersinga begint de avond in de Martinikerk op het hoofdorgel en na een kort programma wandelen de bezoekers via de Grote Markt en Vismarkt naar de Akerk. Op het Schnitgerorgel daar speelt Leonore Lub dan het tweede deel van het concert. Wat leuk is om te vertellen, is dat Wiersinga de huisorganist is van de Martinikerk en Lub is dat in de Akerk. Dat betekent ook dat zij heel goed weten wat die orgels kunnen en hoe ze er de mooiste klanken uit kunnen krijgen. Na afloop kunnen de bezoekers weer een stukje wandelen als ze dat willen, naar de Lutherse Kerk. Daar vindt dan een optreden plaats van ZOOE Organ Trio. Zij brengen jazz, groove en soul, waarbij muziek op orgel heel verrassend gecombineerd wordt met drum en gitaar door een jong trio musici die flink aan de weg timmeren. Dat gaat zeker swingen.”

Goed om te benoemen is ook het thema waarmee jullie tijdens de aanstaande editie werken…
“Omdat het om de tiende editie gaat, hebben we twee jaar geleden gezegd: het moet iets bijzonders zijn. Ik vertelde al dat er onderdelen in het programma zitten die bijzonder zijn, maar dat geldt ook voor het thema. In april was het tachtig jaar geleden dat Groningen bevrijd werd. Ons thema is daarom ‘Op weg naar 100 jaar vrijheid’. Mede vanwege de geopolitieke spanningen in de wereld leek ons dit heel toepasselijk. De orgels hebben een eeuwigheidswaarde, zijn honderden jaren oud. En je zou willen dat we altijd in vrede en vrijheid van de muziek van deze instrumenten kunnen genieten, ook in de nabije toekomst. Het openingsconcert in de Martinikerk wordt verzorgd door organist en componist Hayo Boerema, die dit jaar precies twintig jaar organist-titularis is van de Grote of St. Laurenskerk in Rotterdam. Samen met het ensemble Laurens Vocaal en slagwerker Jarick Bruinsma brengt hij de ‘Messe Solennelle’ ten gehore. Bij de opening heeft ook stadsdichter Esmé van den Boom een rol. Zij heeft samen met de huisdichter van de RUG het festivalgedicht over de vrijheid gemaakt. De kerk zal dus gevuld worden met muziek en woorden die roepen om vrede en hoop. Het zal heel indrukwekkend worden.”

In het hele programma zie je het thema terugkomen, met zelfs een heus vrijheidsconcert en een kinderconcert…
“Op de laatste ochtend voor de herfstvakantie organiseren we in de Akerk een speciaal programma voor kinderen. We hebben diverse scholen aangeschreven, waardoor er zo’n 240 tot 300 kinderen zullen aanschuiven. Vertelkunstenaar Frank Belt neemt de kinderen mee in een spannend verhaal over vrijheid, wat vrijheid eigenlijk is en wat we ervoor moeten doen om echt vrij te zijn. In samenwerking met organist Eeuwe Zijlstra heeft hij een muzikaal programma gemaakt. Zo zal er hele herkenbare muziek ten gehore worden gebracht van bijvoorbeeld Queen en André Hazes jr. Wij hopen natuurlijk ook dat er daarmee een zaadje van interesse voor het orgel wordt geplant. Dat hebben we bij eerdere edities ook gezien. Dat kinderen met open mond luisteren: ‘Wat is dit?’ Ze weten en kennen het gewoon niet. En dan zie je gewoon dat er iets gebeurt. Vaak is het ook even mogelijk om bij het orgel te kijken. Dat maakt ook altijd veel indruk.”

En er is het Vrijheidsconcert op zaterdagavond in de Akerk…
“Dit zal een avond worden vol inspirerende verhalen en muziek. De presentatie is in handen van jazzvocalist Shjazz. Shjazz wordt bijgestaan door artiesten en kunstenaars van allerlei pluimage uit de Groninger cultuurscène die samen het verhaal van onze vrijheid vertellen. Het zal een combinatie opleveren van poëzie, muziek en uiteraard speelt ook het orgel een belangrijke rol. Het zal een heel flitsend programma worden, waarvoor er de afgelopen periode flink geoefend is.”

Twee jaar geleden werd het Schnitgerfestival ook gehouden. Toen kwamen er ongeveer 1.500 bezoekers op af. Jullie doel is om het Schnitgerorgel aan de man te brengen. Hoe ver zijn jullie in de tussentijd gekomen?
“Het is er niet slechter op geworden. Maar het is ook niet beter geworden. Wat ik al zei, onder de musici en de organisten is er veel enthousiasme. Het is vooral de kunst om het festival aan de man te brengen. En ondanks dat mensen op straat altijd heel enthousiast reageren, is het in de praktijk moeilijk om ze in de kerkgebouwen te krijgen.”

Je vertelde eerder al over de drempel. Zou het niet goed zijn om wellicht iets op de Grote Markt te organiseren? Of iets laagdrempeligs dat zo in het oog springt dat mensen niet om het festival heen kunnen?
“Met dat soort ideeën spelen we inderdaad. En dat passen we ook al toe. Bij de laatste editie hadden we bijvoorbeeld een hiphopconcert in combinatie met het orgel als muziekinstrument. Dat was helemaal geweldig. Toch heeft dat niet als resultaat dat een liefhebber van hiphop daardoor ook aansluit bij een typisch orgelconcert. Aan de andere kant: de ‘Candlelight Concerts’ in de Martinikerk zijn ontzettend populair. Dan zit de kerk helemaal vol. Dus in die lijn zijn we aan het brainstormen. En daarbij is er ook over de Grote Markt nagedacht. Het neerzetten van een groot waterorgel is bijvoorbeeld genoemd, of wellicht een soort muzikaal gevecht tussen de Akerk en de Martinikerk. Maar als je iets in de openbare ruimte wilt organiseren, dan is dat lastig. Vergunningen kosten nu eenmaal geld en de ruimte is ook niet altijd beschikbaar vanwege andere evenementen.”

Toch gloort er wellicht ook hoop. Op sociale media zijn er tegenwoordig jonge organisten te vinden die populaire liedjes op het orgel ten gehore brengen. Ik moet bijvoorbeeld denken aan Matt Walters die onder de naam ‘Reductiomusic’ actief is op bijvoorbeeld TikTok. Dat zal het imago van het muziekinstrument goed doen…
“Dat klopt. Zelf moet ik denken aan Anna Lapwood, een Britse organiste. Een paar maanden geleden gaf zij een concert in Keulen, in de Keulse Dom. Dat gebouw was te klein omdat er tienduizenden mensen op afkwamen. Dus ja, er zijn absoluut mogelijkheden. En er gebeurt zeker iets. En daar proberen wij aansluiting bij te zoeken.”

Tot slot. Als je naar het programma kijkt, welk onderdeel zou je willen tippen?
“Eigenlijk zou ik alles wel willen tippen. Het openingsconcert gaat heel bijzonder worden. De ‘Messe Solennelle’ is een prachtig stuk, dat veel indruk gaat maken. Dat weet ik zeker. Maar ook het vrijheidsconcert. Ik denk dat dit concert ook heel toegankelijk is voor mensen die minder affiniteit met orgelmuziek hebben. Er is een heel mooi programma bedacht, dat mooi in elkaar overloopt. Dus ik zou iedereen willen uitnodigen om de proef op de som te nemen. Zoek iets leuks uit, probeer het. En ik denk dat je echt verrast zult zijn door de prachtige instrumenten die we hier hebben staan.”

Meer informatie over het evenement vind je op deze website.

Een voorbeeld van een filmpje van Matt Walters die met zijn filmpjes het orgel in de belangstelling zet: