Leo van der Weele (88) zat in Jappenkamp en legt krans met Indië-herdenking: “Is een hele eer”

Op het Martinikerkhof vond deze vrijdagavond 17.30 uur de jaarlijkse Indië-herdenking plaats. Tijdens de herdenking van 15 augustus zijn slachtoffers van de oorlog tegen Japan en de Japanse bezetting van Nederlands-Indië herdacht. Een van de kransleggers was Leo van der Weele, die zelf in verschillende Jappenkampen zat.

“Het is een geweldige hele eer om dit te doen.” Van der Weele werd op 19 oktober 1936 geboren in Singapore, verbleef een korte periode in Nederland, en bracht de Tweede Wereldoorlog door in verschillende Jappenkampen. “Het is goed dat de kampen tijdens zo’n herdenking een bepaald accent krijgen”, zegt hij.

De oorlog werd voelbaar

In 1939 ging Van der Weele met zijn broer en ouders terug naar Makkasar, in Indië. Daarna verhuisde het gezin naar Soerabaja in 1941. Vanaf daar werd de oorlog steeds meer voelbaar. Tijdens bombardementen verschool Van der Weele zich onder een tafel met een gummetje in zijn mond, tegen de schok van de bominslag.

Op 8 maart 1942 vielen de Jappen binnen en werden vaders en jongens (van meer dan 10 jaar oud) gescheiden van moeders en kinderen. Beide groepen werden afzonderlijk in mannen- of vrouwenkampen gestopt. Een hele nare ervaring, volgens Van der Weele. “Je had geen contact. Je was geïsoleerd van elkaar.”

Het was gebruikelijk dat je van kamp naar kamp gebracht werd. Die verhalen hoorde Van der Weele van meer mensen die in Nederlands-Indië waren. “Ik heb me altijd afgevraagd waarom ze dat deden”, zegt van der Weele. “Ik denk dat de Jappen dat deden om de mensen onder controle te houden.”

Beroerde leefomstandigheden

De leefomstandigheden in het kamp waren ronduit beroerd. Er werd weinig eten uitgedeeld, er was geen onderwijs en van privé was geen sprake. Ruimtes werden gescheiden met gordijnen en lakens. “We woonden met z’n drieën in een ruimte van zo’n twee bij drie meter.”

Ook de kwaliteit van het eten was slecht. “We kregen één boterham, een klef boterhammetje van vijf bij zes centimeter. Dat sneden we dan in 24 stukjes, zodat het nog wat leek”, zegt Van der Weele. “Maar als de Jap vervelend was, dan werd er op een dag ook niet gegeten.”

Ziekenhuis

Van der Weele werd in de tussentijd ernstig ziek. Hij kreeg polio, ook wel kinderverlamming genoemd. Hij werd drie maanden opgenomen in het ziekenhuis en had geen contact met zijn familie. Zelfs de verpleging wisselde geen woord uit met hem. “Waarom? Omdat ik blank was. Een blank jongetje.”

Pas aan het einde van zijn ziekbed kwam zijn moeder langs. Zij mocht alleen via het buitenraam met hem praten. Achter haar stond een Jap met een geweer. “Dat heeft heel veel indruk op me gemaakt. Mijn moeder was dichtbij, maar o zo ver. Ik voelde me alleen maar eenzamer daarna.”

Toekomst

Deze verhalen zijn slechts fragmenten uit de tijd van de Japanse bezetting. Toch blijft het belangrijk om die verhalen te blijven vertellen, meent Van der Weele. Veel mensen die hij vraagt over 15 augustus weten niet waar het over gaat.

Maar de groep mensen die het onderwerp bijvoorbeeld behandelt tijdens herdenkingen of in onderwijsprogramma’s, neemt volgens hem gelukkig wel toe. “We doen ons best, je moet toch weten wat een oorlog is.”