15-augustus herdenking een succes, maar hoe verder? “We hebben een enorme hiaat in onze geschiedenisboeken”

De herdenking van het officiële einde van de Tweede Wereldoorlog zit erop. In Groningen werd de herdenking vrijdag door honderden mensen bezocht, en ook de expositie in de Martinikerk over het onderwerp kon op veel belangstelling rekenen. Hoe nu verder? Een gesprek met Egbert Pikkemaat, de maker van de expositie.

Egbert, hoe kijk je terug op de afgelopen week?
“Het was een heel bijzondere week. Ik kan niet anders zeggen dan dat het een groot succes was. Ik ben ook wel een beetje verrast door de aantallen mensen die een bezoek hebben gebracht aan de herdenking en de expositie. Bij de herdenking waren vijfhonderd stoelen, die allemaal bezet waren. Er waren zelfs mensen die stonden. De expositie is ook door ruim vijfhonderd mensen bezocht. Dat is heel veel. We hadden speciaal voor deze editie een magazine gedrukt met daarin alle verhalen. De gemeente had er honderd gedrukt die voor 15 euro verkocht werden. Ze zijn allemaal verkocht. Sterker nog, we hebben zelfs mensen moeten teleurstellen.”

Tekst gaat verder onder het kader:

Expositie over oorlogsverhalen van Indische en Molukse Groningers
De eerste expositie vond drie jaar geleden voor het eerst plaats in het Floreshuis en liet een aantal verhalen zien. Een jaar later bestond de editie al uit meer verhalen. De laatste twee edities vonden plaats in de Martinikerk. Voor de expositie heeft Pikkemaat Groningse Molukkers, Indo’s en Totoks geïnterviewd. Totoks zijn Nederlanders die naar de voormalige kolonie verhuisden. Alle verhalen samen hebben geleid tot een expositie bestaande uit veertig panelen en 35 verhalen. In Groningen heeft de 15 augustus-herdenking een vlucht genomen, mede dankzij een motie van voormalig PvdA-raadslid Els van der Weele die opriep om een herdenking in Groningen te initiëren.

Dit gesprek heeft de herdenking als aanleiding, maar eigenlijk gaat het over veel meer, toch?
“Absoluut. Dat heb ik ook gemerkt op de expositie. Ik heb met heel veel mensen gesproken. Op één van de dagen raakte ik in gesprek met een mevrouw die naar de kerk gekomen was om wat te leren. Ze bleek een buurvrouw te hebben die een achtergrond in Nederlands-Indië heeft. Maar daarover praten was lastig. De mevrouw vertelde dat ze het onderwerp niet goed kende, en ze wilde wel de juiste vragen kunnen stellen. Dat is één verhaal. Een ander verhaal werd verteld door een mevrouw wiens vader bij de Duitse Wehrmacht had gediend. Haar vader was tijdens de oorlog naar Nederland gekomen en was hier gedeserteerd. Op een dag was aan deze mevrouw, nota bene in een kerk, gevraagd hoe het kwam dat ze een Duitse achternaam had. Die man zei dat als hij haar vader tegen zou komen, dat hij hem dan had doodgeschoten. Ze vertelde dat 5 mei altijd een hele rare dag is geweest. Dat de bevrijding voor haar ouders anders was geweest dan voor andere inwoners. En waarom vertel ik dit? Er zijn zoveel perspectieven. Er is niet één richting.”

Eigenlijk maakt dat deze herdenking ook heel ingewikkeld. We staan stil bij de overgave van het Japanse Keizerrijk, maar ondertussen beleeft iedereen dat op een andere manier…
“In de basis kun je zeggen: hoera! We zijn bevrijd! En dat is ook zo. Maar er zitten allemaal verhalen aan vast. De Indonesische onafhankelijkheid die na de Tweede Wereldoorlog werd uitgeroepen. De bloedige oorlog die daarna volgde, waarbij KNIL-militairen de rust moesten herstellen. Toen dit mislukte, werden Molukkers in KNIL-dienst naar Nederland gehaald met de belofte dat alles gedaan zou worden om hen een eigen staat te geven. Het bleken valse beloftes te zijn, wat weer uitmondde in bijvoorbeeld de bezetting van de openbaar lagere school in Bovensmilde met de befaamde kreten: ‘Van Agt, wij willen leven’ en de treinkapingen bij De Punt en Wijster.”

Tekst gaat verder onder de foto’s:

Wat merk je hiervan tijdens zo’n week?
“Een voorbeeld. Op één van de dagen kwam een man heel boos naar mij toe. Hij bleek marinier te zijn geweest in de kolonie. Hij had in de media gelezen over de tentoonstelling, was afgereisd naar de Martinikerk, had twee euro betaald, en riep dat mijn tentoonstelling een te eenzijdig beeld werpt op het onderwerp. Ik ben met die man in gesprek gegaan. Wat bleek er aan de hand? Hij bleek nooit een ‘dankjewel’ gekregen te hebben voor de strijd die hij geleverd had. Ik ben met hem over de expositie gewandeld. Ik heb hem de verhalen van twee Molukse soldaten in KNIL-dienst laten lezen. Zij lieten in hun verhaal precies hetzelfde weten: ook zij zijn nooit bedankt. Ze hebben nooit die waardering gekregen. Dat ontdooide de hele situatie. Er ontstond een heel mooi gesprek.”

Wat zegt jou dat?
“Dat er echt wat aan het veranderen is. Tien jaar geleden stonden we amper stil bij 15 augustus. Nu zijn er herdenkingen. Mensen zijn nieuwsgierig wat 15 augustus is. Wat is het volledige plaatje? Wat is er gebeurd? En mensen proberen puzzelstukjes op hun plek te leggen. De politionele acties zijn niet fraai. Er zijn hele nare dingen gebeurd. Maar langzaam maar zeker merk je dat er de behoefte komt om erover te praten. En dat is wat we willen bereiken. Als we er niet over praten, dan stopt het onderwerp. Dan houdt het op. Maar door er over te praten kun je verhalen van generatie op generatie doorgeven.”

Als we het hebben over 5 mei, dan weten we allemaal dat we het hebben over de bevrijding van het Duitse juk. Dat we zo slecht zijn met de bekendheid van 15 augustus… Wat zegt jou dat?
“Dat we met een enorme hiaat te maken hebben in onze geschiedenisboeken. En dat komt mede door de eerste generatie die er aanvankelijk niet graag over wilde vertellen. En gelukkig is dat dus aan het veranderen. Daarom ben ik ook zo blij met alle aandacht. Ik maak altijd een vergelijking tussen ‘oordelen’ en ‘kritisch zijn’. Als je oordeelt, maak je mensen boos. Je vertelt een verhaal en de ander zegt: ‘Dat is niet zo,’ zonder onderbouwing te geven. Dat geeft ruzie. Maar als je kritisch bent, dan bouw je kennis op. Je gaat je ergens in verdiepen. Kloppen de dingen? Je probeert er erkenning aan te geven. En daarom ben ik ook zo blij met de mevrouw die naar de expositie kwam, die niet goed met haar buurvrouw in gesprek durfde te gaan over dit onderwerp. Kennis verrijkt, kennis brengt mensen bij elkaar.”

Tekst gaat verder onder de foto’s:

Als we het hebben over geschiedenis, dan hebben we het ook over onderwijs. Kunnen we op dat gebied ook stappen zetten?
“Absoluut. Ik denk dat het heel goed zou zijn als we leerlingen actiever informeren over dit onderwerp. Wellicht dat mijn expositie ook een rol daarin kan spelen. Ik zou het leuk vinden om de panelen in een schoolgebouw te plaatsen. En geef leerlingen vervolgens opdrachten. ‘Hoe komt het dat Molukkers meer problemen hadden om te integreren dan de Indo’s?’ Om tot dat antwoord te komen, moeten ze de panelen lezen en op onderzoek uitgaan. Maar je kunt ook gastsprekers uitnodigen. Kijk, een leraar die voor de klas vertelt, is niet direct spannend. Je moet zo’n onderwerp cachet geven. Ik heb eens een gastles gegeven op een mbo waarbij een meisje vertelde dat ze een ontzettende hekel had aan Molukkers. Haar vader bleek betrokken te zijn geweest bij de gijzeling in Bovensmilde. Dat er door Molukkers over het onderwerp verteld zou worden, was voor de vader reden om te dreigen zijn kind van school te halen. Uiteindelijk heeft de hele toestand geleid tot hele mooie gesprekken. Na afloop zei dat meisje: ‘Nu snap ik, waarom mijn vader zo reageerde.’ Hoe zou een leraar zo’n inzicht moeten geven?”

Een succesvolle herdenking. Maar eigenlijk begint het daarmee pas, want volgend jaar zullen jullie weer een herdenking willen organiseren?
“Absoluut. Die zal georganiseerd worden door een nieuw bestuur. Dat bestuur is dit jaar al opgericht en heeft in feite deze editie ook georganiseerd, maar volgend jaar zullen zij volledig op eigen benen staan. Hoe de herdenking eruit gaat zien, is onbekend, maar de bedoeling is wel om weer deze expositie in de Martinikerk te organiseren. Ik denk er ook over na om nieuwe verhalen aan de expositie toe te voegen. Dat zal betekenen dat een aantal panelen moeten verdwijnen, omdat het anders te groot wordt. Maar dat lijkt me eigenlijk wel een hele mooie uitdaging voor volgend jaar. Dus ja, volgend jaar gaan we zeker weer herdenken. En ik hoop in de tussentijd dat we ons gaan verrijken met kennis. Dat we het onderwerp wat meer begrijpen. Dat zou mooi zijn.”