Na tachtig jaar bevrijding wacht nieuwe opdracht: “We zullen zelf de verhalen door moeten geven”

Het herdenken en vieren van tachtig jaar bevrijding zit erop. Joël Stoppels van Battefield Tours was de afgelopen maanden op tal van plekken aanwezig. Hoe blikt hij terug? En is het herdenken en vieren wel afgerond?

Joël, de afgelopen weken was je in tal van radio- en televisieprogramma’s te zien en te horen. Hoe gaat het met je?
“Ik zal je eerlijk vertellen dat ik de afgelopen dagen half slapend heb doorgebracht. Ik was erg moe. Op zulke dagen ontstaat er ook ruimte om terug te blikken op alles wat je hebt meegemaakt. Het is een enorme rollercoaster geweest aan belevenissen en ervaringen. Al die informatie moet ik een plekje geven. Inmiddels kan ik zeggen dat ik weer langzaam volledig ben uitgerust.”

Je avontuur begon vorig jaar juni in Frankrijk…
“Dat klopt. Toen was het tachtig jaar geleden dat D-Day plaatsvond. In Normandië begon de bevrijding. En van daaruit werd West-Europa langzaam maar zeker bevrijd. Die golf hebben we het afgelopen jaar gevolgd, nagespeeld of we zijn letterlijk in de voetsporen van de bevrijders met oude voertuigen gaan rijden. En wat mij misschien toch wel verbaasd heeft is dat het tachtig jaar geleden is dat het plaatsvond, maar dat er zoveel belangstelling voor was. Dat er zoveel mensen langs de route stonden of naar evenementen kwamen. Het heeft voor mij aangegeven dat stilstaan bij de Tweede Wereldoorlog nog steeds ontzettend relevant is.”

Tekst gaat verder onder de foto’s:

De gebeurtenissen in Normandië maakten ook indruk hè?
“De herdenking daar is ieder jaar indrukwekkend. En vorig jaar was het natuurlijk extra groot omdat het tachtig jaar geleden was. Ik kan me herinneren dat ik door Sainte-Mère-Église reed. Een dorp dat veel mensen kennen van de kerktoren waar een Amerikaanse soldaat aan bleef hangen op D-Day. Terwijl we daar waren vlogen er drie Dakota-vliegtuigen over waar parachutisten uit sprongen. Ook waren er veel oude voertuigen te zien die vanuit heel Europa naar Normandië waren gekomen. Ik was daar overigens omdat ik actief ben met de Liberation Route Europe. Deze foundation verbindt mensen en organisaties met elkaar die zich inzetten voor het behouden en het toevoegen van de waarde aan het materiële en immateriële culturele erfgoed met betrekking tot de Tweede Wereldoorlog, de herinnering en de betekenis daarvan.”

De strijd in Frankrijk, de bevrijding van Zuid-Nederland, het Ardennenoffensief … wat heeft afgelopen jaar nu de meeste indruk op jou gemaakt?
“Dat was het feit dat er nog veteranen bij de herdenkingen en vieringen aanwezig konden zijn. Afgelopen week was ik in Wagenborgen waar ik sprak met de 101-jarige veteraan Nick Janicki. Het was de eerste keer dat Nick terugkeerde naar het dorp waar zijn B-Compagnie van het Canadian Scottish Regiment in april 1945 fel had gevochten. Terwijl we door het dorp liepen, deelde hij zijn herinneringen, soms emotioneel, maar ook vol kracht. Hij wist alles nog heel helder en duidelijk te vertellen.”

Janicki deelde ook een bijzonder verhaal met je hè?
“Hij vertelde dat na de slag om Wagenborgen er twee Duitse soldaten onder een grondzeil vandaan kwamen. Eén van hen zei: jullie zijn de Canadian Scottish van Vancouver Island. Nick vroeg verbaasd hoe zij dat wisten. De Duitser legde uit dat hij vóór de oorlog met zijn ouders van Canada naar Duitsland was geëmigreerd en later was ingelijfd bij de Wehrmacht. Hun eenheid was al bezig zich terug te trekken uit Emmerich. Voordat Nick contactgegevens kon uitwisselen, werden de twee als krijgsgevangenen afgevoerd. Hij heeft ze nooit meer gezien. Het maakte een onuitwisbare indruk op hem.”

Tekst gaat verder onder de foto’s:

Het aantal mensen dat de Tweede Wereldoorlog bewust heeft meegemaakt neemt in snel tempo af. Legt dat ook extra druk bij jou neer?
“De afgelopen weken waren er nog 25 Canadezen in ons land die de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt. Dus in zekere zin wel. Deze mensen hebben jarenlang hun verhalen kunnen delen. Maar als we over vijf jaar een nieuw jubileum vieren, wanneer het 85 jaar geleden is, dan zullen deze mensen er niet meer bij zijn. Het is dan aan ons om die verhalen te vertellen. Om uit te leggen wat er tijdens de Tweede Wereldoorlog is gebeurd.”

Ben je nu de afgelopen maanden ook verhalen tegengekomen die je nog niet kende?
“Jazeker. Met Keep Them Rolling zijn we door Drenthe en later ook door Groningen gereden. Onderweg zijn er best wel wat mensen geweest die mij aanklampen om hun verhaal te delen. Daar zaten verhalen tussen die ik niet kende. Nu wil jij natuurlijk een voorbeeld weten, maar die kan ik je niet geven. Ik heb de afgelopen maanden zoveel informatie tot me gekregen dat ik alles nog moet verwerken. In diverse gevallen heb ik ook contactgegevens gevraagd, om nog eens in alle rust een gesprek te kunnen voeren.”

Tachtig jaar na dato en jij als expert komt nog steeds in aanraking met nieuwe verhalen. Wat zegt dat?
“Dat we nooit uitgeleerd zijn. De Tweede Wereldoorlog is een hele grote oorlog geweest. Met ontzettend veel gebeurtenissen. Groot en klein. Elk jaar komt er nieuwe informatie naar boven. Soms is het informatie die wat we wisten in een ander daglicht zet. Soms gaat het ook om nieuwe gebeurtenissen waar we geen weet van hadden. Dat er informatie blijft komen, komt ook omdat archieven bijvoorbeeld nu pas open gaan. Neem D-Day. Boeken die vijftig jaar geleden zijn geschreven, zouden we nu heel anders vormgeven omdat er veel meer bronnen beschikbaar zijn.”

In de wereld spelen er veel conflicten. Oekraïne, de strijd in het Midden-Oosten. Ben je niet bang dat mensen oorlogsmoe worden?
“Ik ben het met je eens dat er in de journaals veel verschrikkingen te zien zijn. En ik ben het ook met je eens dat het om conflicten gaat die zich heel dichtbij afspelen. Maar de Tweede Wereldoorlog was nog dichterbij. Het gebeurde in je eigen straat, in je eigen dorp. Neem de tocht die we met oude voertuigen door de provincie maakten. De start was om 08.45 uur vanuit Meerstad. Het was daar ontzettend druk. Rijen mensen langs de kant. En dat bleef gedurende de tocht ook zo tot aan Farmsum toe. Het zijn gebeurtenissen die zich indertijd hebben afgespeeld waar mensen meer van willen weten. Wat is er toen in mijn eigen omgeving gebeurd?”

Het vertellen van verhalen. Je vertelde al dat de veteranen die dit kunnen doen, dat dit eindig is. Dat betekent een grotere opdracht voor jou. Maar wellicht ook voor scholen. Is er genoeg aandacht op scholen voor de Tweede Wereldoorlog?
“Het verschilt per school. Om Meerstad weer als voorbeeld te noemen. De kinderen hadden op de dag van 5 mei vakantie. Maar de hele school stond klaar waarbij leerlingen lunchpakketten stonden uit te delen aan de deelnemers. Het is wel waar dat aandacht voor de oorlog in het onderwijs belangrijk is. Een leraar kan leerlingen informeren, prikkelen. Na de Tweede Wereldoorlog werd gezegd: dit nooit weer. De oprichting van de NAVO is er een direct gevolg van. En gelukkig leven we al tachtig jaar in vrijheid. Maar je ziet, waarbij ik verwijs naar de oorlog die nu op Europese bodem wordt uitgevochten,, dat er toch mensen zijn die niks van de Tweede Wereldoorlog geleerd hebben. Daarom is educatie cruciaal.”

Dit gesprek voeren we op 10 mei. Toevallig ook een belangrijke dag in de geschiedenis van Nederland…
“Dat kun je wel zeggen. En daar is dan weer veel minder aandacht voor. Op deze dag werd Nederland, 85 jaar geleden, aangevallen door Duitse troepen. Vanaf Bad Nieuweschans trokken Duitse divisies op naar Kornwerderzand. Ook op andere plekken werden de grenzen overschreden waarbij Duitse troepen via Nederland, België Frankrijk introkken. Het was de start van Fall Gelb, waarbij Nederland na drie dagen strijd moest capituleren na het bombardement op Rotterdam.”

Kun je daarmee zeggen dat jouw werk nooit ten einde zal zijn?
“Iemand zei afgelopen week, je zult het nu wel rustiger gaan krijgen. Maar de geschiedenis herhaalt zich constant. Over drie jaar is het bijvoorbeeld 85 jaar geleden dat de luchtlandingen op Sicilië plaatsvonden. En in diezelfde periode zullen we starten met de voorbereidingen op een nieuwe Liberation Route die in 2030 plaats moet gaan vinden. Tachtig jaar bevrijding heeft laten zien dat de Tweede Wereldoorlog relevant is, met alle activiteiten die hebben plaatsgevonden. Het is mooi dat we dat hebben gedaan. Maar gezien de opdracht die we hebben, is het belangrijk om er mee door te gaan. Het blijft nodig om verhalen te vertellen.”