Ten Boer viert tachtig jaar vrijheid: “De afstand tussen goed en fout kon heel klein zijn”

In de oude gemeente Ten Boer is afgelopen week uitgebreid stilgestaan bij tachtig jaar bevrijding. Volgens Annie Postma van de Cultuurhistorische Vereniging Ten Boer was er veel belangstelling voor de activiteiten.

Annie, hoe zag jullie programma er uit?
“De nadruk lag op 17 april. Op die dag was het precies tachtig jaar geleden dat de Canadese geallieerden Ten Boer bevrijd hebben. Op die dag wapperden op veel plekken in de oude gemeente vlaggen. En dat was denk ik tekenend voor alle activiteiten, want de belangstelling overtrof onze verwachtingen. We hebben bijvoorbeeld een wandeltocht door Ten Boer georganiseerd met als thema de Tweede Wereldoorlog. Daar kwamen zo’n veertig mensen op af. Een fietstocht door de gemeente, die langs plekken voerde waar oorlogsgeschiedenis is te zien, trok nog wat meer mensen. Een lezing door Theo Afman over ‘Verzet en verraad in Ten Boer’ trok zeker honderd geïnteresseerden. En ook voor onze expositie ‘Ten Boer in de Tweede Wereldoorlog’ in galerie TroosT is veel animo.”

Hoe is dat te verklaren?
“Ik denk dat er verschillende redenen zijn. Dit jaar is het tachtig jaar geleden dat Ten Boer bevrijd werd. Rond dit jubileum wordt veel georganiseerd, waar in de media flink wat aandacht voor is. Eigenlijk begon het vorig jaar al met de herdenking van tachtig jaar D-Day. Vervolgens zie je de bevrijdingsgolf langzaam naar het noorden rollen. Het zorgt er daardoor ook voor dat elke stad en dorp er op zijn eigen manier aandacht aan kan besteden. En wat daarnaast duidelijk meespeelt zijn de ontwikkelingen in de wereld. De oorlog in Oekraïne maar ook zeker de grillen van de Trump-administratie hebben voor meer bewustzijn gezorgd. Het kan snel misgaan. Of het gebeurt, is ongewis. Maar er is spanning.”

Je vertelde dat jullie op zaterdag een fietstocht door de oude gemeente hebben gehouden. Wat zijn dan de verhalen die je onderweg hoort?
“Elk dorp heeft zijn verhalen en littekens. Soms zijn dat grote verhalen, soms zijn ze kleiner. Een verhaal dat in Thesinge heel bekend is, kan in Sint Annen of Woltersum onbekend zijn. Een verzetsstrijder die bijvoorbeeld per ongeluk om het leven is gebracht, een geallieerd vliegtuig dat bij Ten Boer neer is gestort. Maar een verhaal dat indruk heeft gemaakt is dat van Hendrik Ridder uit Thesinge. Ridder belande al vrij snel na de Duitse inval in 1940 in het verzet. Door verraad is hij in 1944 opgepakt. Na met veel geweld te zijn verhoord in het Scholtenhuis, waar hij ondanks de zware omstandigheden geen informatie prijsgaf, is hij naar Westerbork gebracht en daar gefusilleerd. Het zijn verhalen die aangrijpen.”

Een ander verhaal speelt zich af in het voormalige gemeentehuis van Ten Boer…
“Dit verhaal kwam aan bod bij de lezing van Theo Afman. Dit verhaal is namelijk nog altijd omringd door mysterie. Obbo Johannes Scherphuis was tijdens de oorlogsjaren burgemeester van Ten Boer. Hij was een goede burgemeester, die niet op hand van de Duitsers was. Op een dag pakten de Duitse autoriteiten hem op. Het verhaal gaat dat er op het Scholtenhuis, waar de beruchte Sicherheitsdienst haar noordelijk hoofdkwartier had, een tip was binnengekomen over het wel en wee in Ten Boer. In het gemeentehuis lagen namelijk radio’s en wapens opgeslagen. Daarop werd de burgemeester en ook de ambtenaren opgepakt.”

Hoe is dat afgelopen?
“Scherphuis kwam al snel weer vrij, maar een groot deel van de ambtenaren, onder wie ook de gemeentesecretaris bleef vastzitten. Een deel van hen is aan het werk gesteld in Duitse werkkampen, waarbij er twee ambtenaren om het leven zijn gekomen. Tot op de dag van vandaag is niet precies bekend wat er zich heeft afgespeeld. Wie heeft de Duitsers getipt? En waarom? Er zijn wel geruchten, maar bewijs is nooit geleverd. Afman doet op dit moment nog altijd onderzoek. De hoop is dat het openen van de archieven antwoorden gaat geven. Maar deze gebeurtenis maakt wel duidelijk dat de wereld in een oorlog heel klein is. De afstand tussen goed en fout kon heel klein zijn. Je buren konden verraders zijn, en aan de andere kant van de straat konden onderduikers in een woning zitten.”

Dit speelde zich af in de laatste maanden van de oorlog. Op dat moment was een deel van Nederland al bevrijd. Wat als gevolg had dat ‘beestmensen’ uit het zuiden hier in onze regio te keer gingen. Is dat de oorzaak dat er in het laatste jaar nog zoveel slachtoffers zijn gevallen?
“Deels, denk ik. Ik denk dat we ons goed moeten realiseren dat we inderdaad te maken hadden met een Duits bewind. Maar er waren in die tijd ook veel Nederlanders die andere Nederlanders leed aan deden. Inwoners die zich aansloten bij de NSB, bij de Landwacht of in dienst kwamen van de Nederlandsche en Germaanse SS. Veel inwoners zijn door landgenoten doodgeschoten. Ik denk dat onze regio veel leed bespaard was gebleven als deze collaboratie er niet was geweest. Een voorbeeld zijn ook de verzet- en knokploegen. In Groningen werden deze in het laatste jaar door verraad nagenoeg bijna allemaal opgerold.”

Bij de bevrijding gaat het vaak over de stad. Over de dagenlange strijd, de verwoestingen in de binnenstad en de gevechten bij de Oostersluis. Kun je daarmee zeggen dat de oude gemeente Ten Boer er relatief goed van af is gekomen?
“Ik vind dat een lastige vergelijking. Het is absoluut waar dat er in de stad veel schade is aangericht, maar wat ís schade? Elke straat en elk dorp in Ten Boer heeft zijn verhaal. En ik denk dat uiteindelijk elke gebeurtenis impact heeft op de samenleving. Een oorlog kent alleen maar verliezers. En daarom is het heel goed dat hier afgelopen week veel belangstelling voor was. En dat er ook het besef is dat we al tachtig jaar in vrede kunnen leven. Je zou het bijna als gewoon beschouwen, maar met het oog op de situatie in de wereld is dat echt een rijkdom.”

Nu ken ik jou al wat langer, en ik weet dat educatie voor jou ook belangrijk is. Is de schooljeugd ook bij deze viering betrokken geweest?
“Jazeker. Henk Kremer uit Sint Annen heeft gastlessen gegeven op scholen in Ten Boer en Woltersum. Dat zijn hele waardevolle lessen geworden. Uiteraard komen in zulke lessen neerstortende vliegtuigen en ander oorlogsgeweld aan bod. Dat zijn de verhalen die indruk maken. Tussen de regels door wordt het hele verhaal geschetst. En dat is belangrijk om te doen. Het raakt kinderen. En het besef om in vrijheid te kunnen leven is waardevol.”